Alkol bağımlılığı uzun süre ve fazla miktarda alkol kullanımı sonucunda ruhsal, toplumsal ve bedensel sorunlarla belirli bir hastalık olarak tanımlanabilir. Temelde bağımlılık kişi ile içme örüntüsü arasındaki ilişkinin değişmesidir. Alkol kullanım sorununun niteliğini ve niceliğini değerlendirebilmek için ilk adım özenli bir öykü almadır. Alınacak öyküde kişinin alkole başlama yaşı, içme örüntüsünün gelişimi, günlük kullandığı alkol miktarı, zehirleme ve yoksunluk dönemleri, alkol kullanımına bağlı olarak gelişebilecek olan ruhsal ve bedensel sorunların öyküsü, alkole bağlı kişiler arası ilişkiler, toplumsal ve yasal sorunlar ayrıntılarıyla öğrenilmelidir. Kişinin alkol kullanımına ve yaratabileceği sorunlara karşı iç görüsü değerlendirilmelidir. Alkol bağımlılığının birincil ya da ikincil bulunuşunu, eşlik eden ruhsal bozukluklar, kişisel özellikleri, ailede ruhsal hastalıklar ve bağımlılık öyküsü incelenmelidir. Öykü alınırken hastanın dışında hastayı iyi tanıyan bir yakınından da bilgi alınmalıdır.
DSM-IV tanı ölçütlerine göre ”Alkol Kötüye Kullanımı”, ICD-10’a göre ”Zararlı-Tehlikeli Kullanım” olarak değerlendirilen durum genel anlamda kişinin kendine ve çevresine zararlı olabilecek durumlarda alkolü içki almasıdır. Özen isteyen işte çalışanlar, taşıt kullananlar ya da önemli bir beden hastalığı (epilepsi, kalp, karaciğer bozukluğu vb.) ya da ruhsal bozukluğu olan kişilerin alkol kullanmasıdır. Özet olarak kişiler sağlıklarına, işlerine ve toplumsal yaşamlarına zararlı olduğu bilmelerine karşın alkol alma isteklerini engelleyemezler. Sık sık yasal, yönetimsel, ailesel sorunlarla karşı karşıya kalırlar. Alkol almaları için çok kolay ve çeşitli açıklamalarla durumlarını ussalaştırırlar.
Kötü kullanımın ötesinde uzun süre ve yüksek miktarlarda alkol alanlarda bağımlılık gelişir. Bu kişiler yalnız belli gün ya da saatle de değil-yer ve süreye bağlı kalmaksızın-olanak buldukça, koşullarını zorlayarak, gece gündüz demeden, iş yerinde, araçta alkol alabilirler. Kimileri işi ya da toplumsal yeri nedeniyle, yalnız hafta sonu içer. Ancak tüm hafta sonu dışarıda ya da evde sürekli içerler. Kimileri ise aylarca alkolsüz bir dönemden sonra günlerce haftalarca su gibi alkollü içki tüketirler (dipsomani). Tüm bu durumlarda alkol bağımlılığı gelişir.
Alkol bağımlılığının tanısı için alkol arama davranışı, alkol almaya karşı duyulan istek, direnç artımı ve yoksunluk belirtilerinin gelişmesi önemli olarak görülen klinik özelliklerdir. Direnç artımı ve yoksunluk belirtilerinin varlığında fizyolojik bağımlılık gelişmiş demektir. DSM-IV, fizyolojik bağımlılık oluşmamış durumda da alkol bağımlılığı tanısı koyabilmektedir, bu durumda bağımlılık zorlantılı (kompulsif) bir biçimde içme örüntüsü ile belirlidir. Bağımlılıkta önemli bir durumda , alkol alımının sürdürülmesidir. Kimi kişilerin günlük yaşamlarını hoş olmayan yoksunluk belirtilerinin etkisinden kurtulup sürdürebilmek için güne alkol alarak başlayabilirler. Bu kısır döngü giderek pekişir ve süre gelen bir durum alır.
Alkol bağımlılığında kişiler, alkolü amaçladıklarından çok ve uzun sürelerde alırlar. Alkol kullanımını azaltmak, kesmek ya da düzenlemek için çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlanan çabaları vardır. Alkolü bulmak, kullanmak ve etkilerinden kurtulmak için önemli ölçüde zaman harcarlar. Kişinin günlük etkinlikleri alkol çevresinde odaklandığından mesleki, toplumsal etkinliklerinde belirgin bozulmalar olur.
Alkol bağımlılarında aile, iş ve toplumsal yaşamda bozulma önemli bir yer tutar. Eğitim, öğretim, askerlik ve iş yaşamında sorunlar, sık sık iş değiştirme, görevinde aksama, disiplin sorunları, soruşturma, cezalandırma, işten atılma, işinde ilerleyememe, gerileme, önemli geçim (ekonomik) güçlükleri, borçlanma, haciz ve diğer yasal sorunlar, önemli aile ve evlilik sorunları (eşlerle tartışma, kavga, çocuklarıyla ilişkinin-saygı ve sevginin- bozulması, ayrı yaşama, boşanma, birden çok evlilik) görülebilir.
Alkol bağımlısı tüm bu sorunlara karşın, alkol alma istek ve dürtüsüne yenik düşer. Sorunu alkolde değil, dışarıda başkalarında arar (ussalaştırır). Alkole bağlı karşılaştığı sorunlara ilgili olarak yüzleştirildiğinde yadsımaya çalışır. Gerçeği görse bile sağaltıma uyumu düşüktür. Kendi çabası ile kendi kendine alkolü bırakması oldukça güçtür. Tıbbı yardım ve sağaltıma gereksinimi vardır.