Emeklilik orta yaştan yaşlılığa geçişi belirleyen önemli bir yaşam olayıdır. Yaşlılık, yetişkinliğin bir uzantısı olarak, yaşam süresinin ileriki döneminde fiziksel ve ruhsal değişimlerin yoğun bir şekilde görüldüğü bir evre olarak tanımlanmaktadır.
Genellikle emeklilik, aktif olarak tam gün çalışılmış bir iş yaşamından sonra işsizlik ya da işten uzaklaştırma olarak algılanır. Ancak emeklilik farklı insanlar için farklı anlamlar taşır ve emekliliğin duygusal anlamı bireyin kişiliği, ekonomik durumu ve destek sistemlerine bağlıdır. Toplumda eğitim genelde meslek ve iş seçimi üzerine kurulmuştur. Meslek ve iş edinmek ve hayat boyu sahip olunan işi sürdürebilmek için yoğun emek harcanır. İşiniz hayatınızın önemli bir kısmını oluşturur. İşin özü, emeklilik bireylerin yaşamlarında artık farklı ve yeni bir dönemdir. Bu yeni dönem uyumsuzluk sorunu ile farklı şekilde karşılaşabilecekleri dönemlerden biridir. Emekli olan bireyler, emeklilik hayatlarında bir yanda çalışma hayatında sahip oldukları görev, statü, ekonomik, hak ve alışkanlıklardan vazgeçmek, diğer yandan da yeni rol ve görevleri benimseyip, üstlenmek durumunda kalabilirler.
Çalışma ortamının getirdiği problemler, mesleki yorgunluktan, ailesiyle daha kaliteli bir hayat geçirme isteğinden, kendine ya da sosyal çevrelerine yeterli zaman ayıramamaktan şikayet edip emeklilik beklenir ve emekli olunur, Başlangıçta çalışma hayatının getirdiği zorlukların kalkması kulağa çok hoş gelebilir. Emeklilik her ne kadar farklı ve daha rahat, daha özgür, daha keyifli olacağı tasarlanan yeni bir başlangıca kapı açıyor olsa da, ister zorunlu, ister isteğe bağlı gerçekleşiyor olsa da, kendi içerisinde birey bir kayıp olarak değerlendirebilirler. Çünkü emekli süreciyle birlikte önceden var olan bir çok şey kaybedilir ya da kaybedilmiştir.
Sonuçta hayatının çoğunu üreterek ve çalışarak yaşayan birey için emekli olununca artık farklı bir dönem başlamıştır. Bu yeni dönemde emeklilerin yeni rol ve görevlerini yeterince kabullenemediklerinde, kendilerini artık ellerinden bir şey gelmeyen, önemsiz, yalnız, boşlukta, çaresiz, yaşlı, işe yaramazlık ve gelecek korkusu şeklindeki duygu ve kaygıların yanında ölüm korkusu söz konusu olabilmekte, Hayatlarının geri kalanını planlamakta güçlük çekebilirler. Emekli olununca kişi çalışamıyor ve artık bir şey üretemiyor. Çalışmamak ve üretememek duygusu süreç içinde baş edilemez olabilir. Uzun yılların verdiği alışkanlıklar ve yoğun bir çalışma temposundan sonra saatler geçmek bilmeyebilir. Bütün bu gelişmelere bağlı olarak birey değersizlik duygusuna kapılarak ruh sağlıkları bozulabilmektedir.
Emeklilik bireyin yaşamını duygusal, fiziksel, ekonomik ve sosyal olarak da etkiler ve emeklilerin azalan gelire, artan boş zamana, bozulan sağlığa, kişiler arasındaki değişikliklere uyum yapma konusunda zorlanmalara neden olur. Daha da önemlisi bir çok insan için iple çekilen bir dönem olsa da, emekliliğin fiziksel ve duygusal sağlık üzerine ciddi negatif etkileri olduğu bir gerçek.
Emekliliğe karşı bilinen psikolojik reaksiyonlardan en önemlisi depresyon ve kaygı bozukluğudur. Araştırmalar emeklilikle birlikte ortaya çıkan gelir azalması ve sağlık sorunları ile emeklilik sonrası yaşanan depresyon arasında ilişki olduğunu göstermektedir. Emekli olacak öğretmenler üzerinde yapılan bir araştırmada; en büyük sorunlarının ekonomik olduğu ve emeklilerin genelde maaşlarının azalacağından gelecekte bir takım ihtiyaçlarını karşılayamayacakları için kaygı ve depresyon gibi ruhsal problemlerle karşı karşıya kalacakları belirtilmiştir.
Kısaca başlangıçta,emeklilik süreci kişiye ruhsal ve fiziksel sağlık açısında iyi geliyor gibi görünse de, uzun vade de her iki alanda da kötüleşmelere sebebiyet veriyor.
İşe ilişkin statünün ve uğraşların kaybının ötesinde, önce aile ilişkilerinde değişiklik olur, Emekli olan kişinin eşi ve çocukları içinde bir değişim ve uyum sağlama sorununu beraberinde getirebilir.Genelde ev kadınları erkeği sabah işe gönderen, akşam argın yorgun dönen bir eş ile ortalama 30-40 yıl bir hayat yaşamışlar. Kadınların eşleri çalışırken kendilerine özgü kurdukları bir düzenleri var, Genel bir gözlemim bizim toplumumuzda kadınlar bu günlük düzenlerini ve hayat tarzlarını bozan, sürekli evde olur olmaz işlere karışan emekli bir erkek istemezler.
Emekli olan kadınların ev işleri, arkadaşlık, komşuluk ilişkileri ve çeşitli hobilerle zamanlarını doldurmaları daha kolay olurken, emekli erkekler kendilerini oyalayacak günlük aktiviteler bulmada daha fazla zorlanabilmektedirler.
Ataerkil toplumlarda çalışmak, bir işe sahip olmak, para kazanmak güçlülük göstergesidir. İşe ve çalışmaya aşırı güç atfeden bireylerde emeklilik sonrası güçsüzlük, güçten düşme, iktidarını kaybetme gibi düşünceler belirir. Doğal olarak yaşlanmayla birlikte cinsel potensleri de düşmüştür. Karşımızda olumsuz çok boyutlu bir tablo vardır.
Toplumun yaşlıya ve dolayısıyla emekliye verdiği değer,
Emeklilik durumunda artık kim olduğunuzu tanımladığınız en temel rollerde biri, amacınız ve günlük rutininiz devam etmiyor olur.Tüm bunlara ek olarak, belkide en önemlisi, zira bir çok insan için işiniz, sizin kim olduğumuzu tanımlayan, kimliğinizin çok önemli bir parçası artık yoktur..
Genel sağlık durumunun bozulması, bilinen bir gerçek bu yaş grubunda fiziksel sağlık sorunlarına odaklanmak çok daha öncelikli bir sorundur. Dolayısıyla hastalık ve ölüm korkusu kişiyi depresif bir döneme sürükleyebilir. Emeklilikle birlikte azalan gelir, zorunlu boş zamanlar ve sosyal desteğin olmayışı.ve emeklilik süreciyle önceden var olan bir çok şey kaybedilir. Buna örnek olarak iş yerindeki saygınlık, yararlılık duygusu, yıllar içinde iş çevreleriyle oluşmuş sosyal çevre kaybı, para kazanma gücü, cinsel ve genel aktivitede azalmalar emeklilik süreciyle birlikte gelen kayıplar olarak anlamak gerekir.
Ne yapılmalı?
Çalışma yaşamları boyunca ülkemizin gelişimine büyük katkısı olan emeklilerimizin, emeklilik haklarını en iyi şekilde kullanabilmeleri, sosyal devletin önde gelen görevleri arasındadır. Emeklilere sadece emekli maaşı ve sağlık hizmetleri dışında yapılması gerekenleri söyle sıralamak mümkün.
-Bireylere emekli olmadan önce emeklilik sonrası dönemde, boş zamanlarının değerlendirmesine yönelik etkinliklerin tanıtılması ve bu konularda beceri kazandırılması,
-Emekli dernekleri, kulüpleri, kamplarının, emekli köylerinin oluşturulması,
-Yaşlı üniversitesi sayılarının artırılması, üniversietelerde sürekli eğitim merkezleri
-Gelir getirecek tarım, hayvancılık ve el işleri gibi etkinlikler konusunda bilgi ve beceri kazandırılması,,
Ruh sağlığınızı koruma ve emekliliğinizi hayatınızın güzel ve özgür bir dönemi olarak geçirebilmek aslında sizin elinizde olduğunu unutmayın. Emeklilik döneminde yeni bir kimlik ve yeni rol belirleyebilmek mümkün. Çünkü bu dönem bir anlamda özgür olduğunuz bir dönemdir. İş edinebilmek ve sürdürebilmek yoğun emek harcanır. Meslek seçimi için yıllar süren eğitim hep iş ve kariyer üzerine kuruludur. Mesleki çalışma genelde bireyin hayatının büyük bir kısmını oluşturur. Her ne kadar emeklilik süreci kişiyi depresyona yatkın kılıyor olsa da elbette bu kadar değildir..
Unutmayın ki, ilk altı ay boyunca, amaçsızlık, endişe ve hafif depresyon hissetmek veya geçmişin muhasebesini yapmak pek çok kişi için normaldir.
Mutsuzluk, içine kapanma, dalgınlık, sinirlilik, uykusuzluk ve enerji azlığı şeklinde kendini gösterir. Depresyona giren emeklilerde alınganlık, sözleri ve tavırları yanlış anlama çok sık görülür. Depresyonun bir an önce tedavi edilmesi son derece önemlidir. Tedavi edilmeyenlerde intihar riski yüksektir.
-Emeklilik yaşlılığa geçiş değildir. Emeklilik sonrasında da hala çalışabilir, tam zamanlı olmayan işlerle uğraşabilirsiniz.
-Aktif olun,her sabah erken saatlerde kalkabilir, yürüyüş, hafif spor yapabilirsiniz.
-Hayattan elinizi çekmeyin, hobiler edinin, kendinize uğraş ve meşguliyet alanları yaratın.
-Zihinsel uğraşlar bulun, zihninizi dinç tutacak işler yapabilirsiniz.
-Seyahat edin, yeni yerlere gitmek için kendinize imkanlar yaratın
-Hayatınızda yarım kalan diğer yarımlar tamamlayın. Yeni bir eğitim programına başlayabilir veya sadece eğlence olsun diye lisan, dans, bilgisayar, resim gibi dersler alabilirsiniz.
-Gönüllü işlerle uğraşın. Kendinizi hala işe yarıyor hissetmenin ötesinde toplum da yararlı olunuz.