ESRAR KULLANIMI VE BAĞIMLILIĞIN GELİŞİMİ
Asırlar boyunca dünyanın muhtelif yerlerinde insanlar çok farklı maddeler kullanmışlar. Kafein, sigara, alkolden ve her türlü uyuşturucu maddelere kadar kullanmışlardır. Esrarda yaygın olarak kullanılan bu maddelerden biridir.
Esrar ya da marijuana, kenevir bitkisinin Cannabis sativa, C. indica ve C. ruderalis türlerinin çiçeklerinden, tohum yataklarından ve yapraklarından elde edilen, kullanıldığı takdirde psikoaktif etkilere sahip olan madde.
Dişi kenevir bitkisinin yüksek oranda THC içeren kısımları gölgede kurutulur, daha sonra ufalanıp elenir. Bu eleme sonucu elde edilen ince toz halindeki maddeye “toz esrar“, bu tozun ısıtılıp kalıplaştırılmasıyla elde edilen plaka şeklindeki haline de “takoz esrar” denir. En ince toz ipek elekten geçirilince altta kalan esrar birinci kalite esrardır. Buna esrar piyasasında kubar ismi verilir. Artık eleme işleminde zaman kazanmak için tek elek tipi kullanılması (üreticilerin kendi kullanımı için olan üretim hariç) genelde tek kalite toz esrar üretimine sebep olmaktadır.
Esrar, çok eski çağlardan beri bilinen ve kullanımıyla da oluşan bağımlılığı ise kronik, uzun soluklu ve ilerleyici ciddi bir beyin hastalığıdır..Hint keneviri bitkisinden elde edilmektedir. Kahve rengi preslenmiş kalıplar halinde ot ya da toz (kubar) halinde bulunur. İnce elekten geçirilen 1.esrara Ülkemizde ve Ortadoğu ülkelerinde ”Haşiş” , Amerika ve batı ülkelerinde ”Marihuana” adı verilir. Geri kalan atıklara ”Paspal” adı verilir. Günümüzde, dünyada en yaygın kötüye kullanılan yasadışı bir maddedir. Esrarın kötüye kullanım sıklığı sigara, kafein ve alkolden hemen sonra gelir. .
Esrar kelimesi Arapça sır anlamındaki kökünden gelen (asrār) sözcüğünden alıntıdır. Türkçede “sır, gizlenen şey” anlamında kullanımı 14. yüzyılda görülmek ile birlikte, bir psikoaktif madde olarak esrar kelimesinin kullanımına 17. yüzyılın sonlarında rastlanmaktadır.
Esrar, farklı bölgelerde farklı isimlerle adlandırılmaktadır. Kuzey Amerika’da esrara marijuana (marihuana) denir. Bu İspanyolca adı taşımasının nedeni ABD’ye Meksika’dan gelmiş olmasıdır.
Daha sonradan cannabis bitkisinin çiçek ve yapraklarını ifade etmek için kullanılmaya başlamıştır. Marijuana genellikle sigara, puro veya pipo şeklinde kullanılır. Bazen pişirilmiş çeşitli kek ve çöreklere de ilave edilebilir.
Hindistan’da “bhang” veya “ganja” adını alır. Bhang marihuanaya benzer şekilde cannabisin reçinesi uzaklaştırılmış kurutulmuş yapraklarından imal edilir. Çok güçlü değildir. Ganja dişi bitkinin reçinesi uzaklaştırılmak sızın kurutulmuş yapraklarından elde edilir ve bhang’tan 2-3 misli daha güçlüdür. Marijuana tütüne benzer şekilde elle sarılmış sigara veya pipo şeklinde yakılıp dumanı inhale edilerek kullanılır. Bu amaçla genellikle kurutulmuş yapraklar kullanılır.
Haşhaşın alkolde veya diğer solventlerde kaynatılarak saflaştırılması ile haşhaş yağı veya kırmızı yağ (red oil) elde edilir.
Cannabis bitkisi içinde 400’den fazla farklı kimyasal bulunmaktadır. Bunların yaklaşık olarak 60 adedi kannabinoidler adını alır,
Esrarın elde edildiği kenevir bitkisinin orijinin kesin olmamakla beraber Orta Asya olduğu sanılmaktadır. Dünyanın hemen hemen her yerinde ve ikliminde yetişme özelliğine sahiptir. Cannabis bodur bir ağaçtır. En dikkat çekici yönü insan elinin parmakları gibi farklılaşmış yapraklarıdır. Erkek ve dişi olmak üzere iki tipi vardır. Dişi bitkiler çalı gibidir ve daha yüksek boyludur. Erkek bitki daha küçüktür ve çalı görüntüsü yoktur. Dişi bitki erkek bitkinin çiçeklerinden gelen polenlerle döllenir. Rüzgâr yolu ile gelen polenleri yakalamak için dişi bitki çiçeklerinin tepesinde yapışkan bir reçine salgılar. Bu reçine bitkiyi ayrıca böcekler gibi zarar verebilecek dış etkenlerden de korur.
TARİHÇE
Cannabis bitkisi halk arasında esrar veya haşhiş adlı, bağımlılık yapıcı maddenin elde edildiği kaynaktır. Cannabis ile ilişkili ilk bilgiler M.Ö. 2. yüzyılın ortalarına kadar giden, savaşçı ve hareketli İskitler, kannabisi dünyaya tanıtan ve yayanlardır. Cannabis bir İskit sözcüğüdür. Yunan tarihçisi Heredot İskitleri Cannabis kullanan savaşçılar olarak tanımlamıştır. Heredot İskitlerin Cannabisi nasıl elde ettiklerini, nasıl kullandıklarını ve bunun etkisi altında nasıl keyifle bulduklarını yazmıştır. Herodot’a göre İskitler Cannabisi gerek keyif almak için gerekse cenaze töreni gibi ritüel ayinlerde kullanıyorlardı.
Çin’de cannabis yaklaşık 6000 yıl önce Neolitik dönemlerde biliniyordu. Cannabisin Hindistan’a girişi doğrudan Çin üzerinden olmuştur ve Hindistan’da yüzyıllardır kullanılmaktadır. On ikinci yüzyılda Afrika ve Arabistan arasında ticaret yapan Arap tüccarlar aracılığıyla kenevir bitkisi tüm Afrika’ya yayılmıştır.
Avrupa emperyalizminde ip önemli bir ürün haline gelmişti. Donanma için ip veya halat çok önemli bir materyaldi ve gemilerin birçok yerinde kullanılıyordu. Kenevir İngiltere ikliminde çok verimli yetiştirilemiyor ve bu nedenle Amerikan kolonilerinde üretimini teşvik ediliyordu. Sir Walter Raleigh Virginia kolonisinde kenevir yetiştirilmesi talimatı veren ilk kişiydi ve 1611’den itibaren kolonide tütünün yanı sıra kenevir yetiştirilmesine de başlanmıştı. Amerikan keneviri kalitesini ispat etmiş ve 200 yıldan fazla temel ürünlerden biri olarak üretimi yapılmıştır. Amerika’nın en ünlü kenevir yetiştiriciliğinden biri de George Washington’dur.
1611-1620 yılları arasında yaşayan Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde İstanbul’da esrar imal eden ve satışını yapan “Esnafi Benkçiyan” denilen bazı dükkânlardan söz etmektedir. Bu dükkanların çoğu Süleymaniye’deki Tiryakiler Çarşısında bulunmaktaydı ve bunlardan kolayca “Esrar Macunu” temin edilebiliyordu. Bu dönemde İstanbul’da esrar içenlerin birlikte esrarın kullanıldığı esrar tekkelerinden söz edilmektedir. Padişah IV. Murat (1612-1640) döneminde tütün ve alkol ile birlikte esrar imali ve kullanılması da yasaklanmıştır. Buna rağmen İstanbul’un yansıra Batı ve Güney Anadolu’da esrar kullanımı yayılmaya devam etmiştir. O dönemlerde özellikle Bursa bölgesinde yetiştirilen Hint keneviri en iyi cins olarak kabul görmüştür.
Cannabisin eski Çin uygarlıklarında tıbbi amaçlarla kullanıldığı yolunda ilk somut veriler 18. yüzyıla aittir. Hindistan’da cannabisin antikonvülsan, iştah açıcı ve antiemetik olarak kullanıldığı yazılmıştır. Ayrıca tetanoz, nevralji, dismenore, astım, gonore ve migren gibi önemli hastalıkta faydalı etkileri olduğuna işaret eden makaleler yayımlanmıştır. İlginç olarak kenevirin alkol, opium ve kloral hidrat bağımlılarının ve birçok mental hastalığın tedavisinde de kullanılabileceğini ileri sürülmüştür. Bu verilerinden ilham alan Fransız doktor Jacques-Joseph Moreau de Tours kannabisi melankoli ve hipomani gibi mental hastalıkların tedavisinde kullanmıştır.
İngiltere’de sir John Russell Reynolds ise kannabisi nörolojik hastalıkların tedavisinde kullanmıştır. Amerikan Farmakopesi 1850 yılında marijuanayı legal ilaçlar arasında gösteriyordu.
Cannabisin toksik etkileri ve zararlı olabileceği 1846 yılında Fransız yazar Théophile Gautier’in Le Club des Hachichins isimli kitabı yayınlanana kadar tamamen göz ardı edilmiştir. Bu kitapta yazar cannabisin yeni bir zevk oluşturduğunu belirtiyor ve kendi deneyimlerini anlatıyordu. Bu kitap aslında esrar bağımlılığının ilk ipuçlarını anlatıyordu. Kitapta ilk kez haşhaş (haşhiş) ifadesi kullanılmış ve cannabis veya kenevirden söz edilmemişti. Gautier’in kullandığı madde Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan ithal edilmiştir ve hiç kimse yazarın kullandığı madde ile tüm Avrupa’da ip yapmak için kullanılan kenevir arasında bir bağlantı kurmamıştı. Kitap ile ilgilenen ve bunun üzerine bazı makaleler yayınlayan Dr. Moreau da kenevir ile haşhaşın birbirinden farklı olduğunu düşünüyordu.
Cannabis bitkisinin sigara gibi içilerek kötüye kullanılması ve marihuana tabiri ilk kez 20. yüzyılın başlarında bunu Amerika Birleşik Devletleri’ne sokan MeksikalI işçiler tarafından gerçekleştirilmiştir. Sigara şeklinde sarılmış marijuana içilmesi 20. yüzyılın başlarından itibaren yavaş yavaş tüm Kuzey Amerika’ya yayılmıştır.
Esrarın kullanımı insanlık tarihi kadar eskidir. Keyif verici ve sarhoş edici etkisinden başka, onlarca sektörde hammadde olarak kullanılır. İnsanlık tarihinde genellikle psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılan tıbbi ilaçların bileşenlerinden biri olarak yer alırdı. Keyif verici etkisi nedeniyle kullanımı çok yaygındır.
ABD de 1930 lara kadar kenevir ekmeyen ve yetiştiremeyen Amerikalı çiftçi cezalandırılırdı. Kenevir 3000 civarında ürünün üretiminde kullanılıyor. Bu ürünlerden bir tanesi de esrardır. Kenevir bitkisi, 1930’larda ABD’de çıkarılan “Marihuana Vergi Yasası” ile yetiştirilmesine engeller getirildikten sonra, adım adım giderek tüm dünyada yasaklanmıştır. Ama nedense 1937’de kenevir birden yasaklandı. İlaç kodekslerinden çıkarıldı, medya aracılığıyla marijuana sözcüğü ile birlikte kenevir insanların beynine zehirli bir uyuşturucu olarak kazındı. Bugün artık biliyoruz ki, kenevirin yasaklanmasının nedeni ve yasaklamanın perde arkasında petrokimya üreticisi olan ABD’nin, küresel çapta petrol ürünlerine, petrolden elde edilen plastik ürünlerine, çelik endüstrisine, kimyasal ürünlere, ormanların kesimiyle kağıt üreticileri gibi güçlü gruplar rakip olan keneviri yok etmeleri gerekiyordu..
ABD küresel çapta kenevir ürünleri yerine petrokimya ürünlerinin kullanılması için keneviri uyuşturucu hammaddesi olarak dünyaya tanıttı ve lobi faaliyetleri ile pek çok ülkede yasaklanmasını sağladı
1920 lerden sonra Amerika’nın pamuk üretimi artmış, kendi pamuğunu dünyaya satmak için pamuğun karşısındaki en güçlü rakibi olan kenevir vardı.
Kısa süre içinde diğer batı ülkelerinde de marijuana illegal bir madde olarak kabul edilmiş, ticareti ve kullanımı yasalarla kontrol altına alınmıştır. 1970 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde çıkarılan bir yasa ile marihuananın tıbbi kullanımı tamamen yasaklanmış ve bu maddenin tıbbi bir yararı olmadığı aksine ciddi bağımlılık yapma özelliği olduğu ifade edilmiştir. Bunların sonucu olarak marijuana kullanıcıları yer altına inmiş ve yasadışı marijuana ticareti ve kötüye kullanımı diğer bağımlılık türlerinde olduğu gibi bir alt kültür olarak gelişmiştir. Güncel veriler çerçevesinde marihuana halen Amerika Birleşik Devletlerinde en popüler illegal bağımlılık yapıcı maddedir. Ulusal anketlere göre nüfusun %48’i marijuanayı en az bir kez denemiştir. Yine bu anketlere göre lise öğrencileri arasında marihuana kullanma oram %6.5’tur. Ülkemizde kullanım sıklığı ile ilişkili benzer düzeyde sağlıklı bir veriye ise henüz sahip değiliz.