Sistemik Organ Hasarı
Çeşitli uçucu maddeler niteliklerine ve kullanan kişinin hassasiyetine göre o ^ li organlarda ciddi hasarlara yol açabilirler. Trikloretilen içeren ayakkabı parlatıcı koklayanlarda kalp yetmezliği, benzen koklayanlarda gerçekleştirilen otopsilerde ağır pulmoner hemoraji ve serebral ödem, böbrek, karaciğer ve kemik iliği hasarları ortaya çıkmaktadır. Toluen kullanıcılarda ciddi diyabetik ketoasidozla birlikte gözlenen metabolik asidoz ortaya çıkabilmektedir.
Yapıştırıcı koklama alışkanlığı olanlarda öldürücü aplastik anemi, amfizem ve pulmoner hipertansiyon oluşabildiği bildirilmiştir.
Nöropsikiyatrik Hasar
Yapılan birçok araştırmada uçucu solventleri gerek meslek icabı istemsiz soluyanlarda gerekse bunları, kötüye kullanan bağımlılarda beyinde EEG ve tomografi ile de gözlenebilen davranışsal ve kognitif bozuluklar ortaya çıktığı gösterilmiştir. i Öte yandan uçucu solvent bağımlılığı daha çok sokak çocukları denilen ailesi ve evi olmayan ya da aile denetimi dışında kalan çocuk ve ergenlerde görülmektir. Bunların yaşadıkları, kendilerini sokağa ve sahipsizliğe iten travmatik süreçler de (cinsel istismar, şiddet, ebebebeymlerden birinin veya ikisinin problemli olması gibi) başlı başına nöropsikiyatrik hasarlara yol açabilir veya madde kullanımı bu tip hasarları daha da derinleştirebilir. Dolayısı ile sadece uçucu solvent tipi bağımlılıkta değil birçok başka bağımlılık türlerinde de gözlenen çocukluk çağı travmaları gibi travmatik süreçlere bağlı nöropsikiyatrik hasarlar maddeye başlama ve madde kullanımını sürdürmeye katkı sağlayabilir. Öte yandan kronik madde kullanımı bu nöropsikiyatrik hasarları daha da derinleştirebilir. Kullanım sıklığı, süresi ve kullanıcının duyarlılığına göre değişen şiddette bu hasarlar bazı kullanıcılarda daha çabuk ve bazı nörodejeneratif hastahklar, taklit eden belirtiler ile birlikte ortaya çıkabilir
Toluen
Uzun süreli toluen koklayanlarda kalıcı ensefalopati ve serebellar ataksı gelışmektedir. Sprey boya koklayarak veya başka yollarla toluen koklayarak toluen zehirlenmesi belirtileri gösteren toluen kötü kullanıcılarında myopatik zayıflık ile birlikte gözlenen hipokalemi, hipofofatemi ve kalpte ritim bozuklukları, bulantı, kusma, karın ağrısı ve kan kusma gibi gastrointestinal sorunlar, şiddetlinöropsikiyatrik sendrom ve sılıkla renal tübüler asidoz gözlenmiştir. Kronik toluen koklayanların MR görüntülerinde hem beyaz hem de gri cevher kayıpları ile birlikte seyreden difüz serebral, serebelar ve beyin sapı atrofileri gözlenmiştir. Bu kişilerde talamusve bazal ganglionlarda sinyal iletiminde azalma saptanmıştır.Toluen kötüye kullananları otopsi raporlarında dejeneratif serebral ve serebellar atrofi, gliosis ve adrenolökodistrifiye benzer şekilde çok uzun zincirli yağ asitlerinde artış bildirilmiştir.
Bir meslek olarak boyacılık yapan ve uzun yıllar boyunca istemsiz olararak fazla miktarda boya koklamak zorunda kalan insanlar üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada, bazı kognitif anomaliteler saptanmakla birlikte bilgisayarlı tomografi (CT) incelemeleri küçük miktarlarda beyin atrofisi geliştiğini, ancak kontrollerle mukayese edildiğinde beyin kan akımında ciddi ve anlamlı azalmaların olduğu ortaya konmuştur.
Karbon tetraklorür
Toluen ile uzun süreli veya yüksek dozlarda maruziyet sonrası görülebilecek deliryum, serebellar ataksi, epileptik nöbetler ve koma gibi belirtiler karbon tetraklorüre kısa süreli bir maruziyet sonrasında bile görülebilir. Bu maddeye bir süre maruz kalanlarda sıklıkla sarılık, renal yetmezlik, konjestif kalp yetmezliği ve başka merkezi sinir sistemi semptomları ortaya çıkar. Otopsilerde Pukinje hücrelerinde kayıplar ile özellikle serebellumda perivenöz kanamalar gözlenmiştir.
Benzin ve benzeri petrol ürünleri
Alifatik ve toluen de dahil olmak üzere aromatik hidrokarbonlar içeren benzin, koklanarak kötüye kullanımı kronik koklayıcılarda zaman içinde ensefalopatiye neden olur. Kurşun tetraetil, benzinin oktan sayısını ayarlamak için kullanılan oldukça zehirli bir kimyasaldır. Kurşun tetraetil katkılı benzin koklayanlarda kurşun ensefalopatisi görülme sıklığı daha yüksektir.
n-Hekzan
Çeşitli yapıştırıcıları ve oje, çeşitli boyalar vb. malzemeleri inceltmek üzere kullanılan tineri koklayarak kronik bir şekilde kötüye kullananlarda zaman içinde periferal nöropati ortaya çıkar. Bunun sonucu olarak ayaklarda şiddetli karıncalanma (parestezi), giderek artan güçsüzlük ve atrofi oluşur. Bu durum başlad,ktan sonre birkaç hafta içinde ayaklarda ve bazen de kollarda tam bir felç durumuna (quadripleji) dönüşebilir. Bu tip kullanıcılarda periferal nöropatılerın yanı sıra kranial nöropatilerin sıklığı da yüksektir . Bu tip bağımlılarda sinir iletim hızının düştüğü, fokal (odaksal) iletinin ise tamamen bloke olduğu rapor edilmiştir.
Nitröz oksid
Uçucu anestezikleri en fazla kötüye kullananlar profesyonel sağlık çalışanlarıdır ve bu grup özellikle nitröz oksidi (güldüren gaz) eğlence amaçlı kötüye kullanırlar. Amerika’da ve Avustralya’da yapılan araştırmaların sonuçları tıp veya dış hekun- liği eğitimi gören öğrencilerin yaklaşık olarak %20’sinin nitröz oksid denediği veya kötüye kullandığını ortaya koymuştur. Nitröz oksid kötüye kullananlarda bazen öldürücü olabilen beyin hasarı rapor edilmiştir.
Bebelikteki Etkileri
Diğer birçok bağımlılık yapan madede olduğu gibi istemli veya istemsiz şekilde inhale edilen uçucu maddeler de plasentedan kolayca geçerek fötusa ulaşırlar ve fötusun gelişimi üzerine olukça olumsuz etkiler oluştururlar. Bu etkilerin bazıları doğum sonrasında gözlenen çeşitli organ veya biçimsel anomalilerdir. Mental ve doğum sonrasında gözlenen çeşitli organ ve biçimsel anomalilerdir. Mental ve kognitif işlevleri etkileyen başka bazı belirtiler de zaman içinde ortaya çıkar. Bu yönü ile uçucu teratojen özelliktedir ve gebelikte bu maddeleri kötüye kullanmak bebek üzerinde cıddi zararlı etkilere sahiptir. Burada dikkate alınması gereken başka bir nokta, bu tür maddelere istemsiz olarak da maruz kalınabileceğidir.
Toplumsal refahın ve sağlık bilincinin yeterince gelişmediği yerlerde gebe kadınlar bu maddeleri bilinçli olarak kötüye kullanmasalar da çeşitli nedenlerle en az kötüye kullananlar kadar akut veya kronik düzeyde bu tip maddelere maruz kalabilirler.
Kadınlar çeşitli temizlik malzemelerini ve oje, aseton gibi kozmetik amaçlı malzemeleri sıklıkla kullanır. Bu tip malzeme kullanan kadınların içlerinde yer alan uçucuların gerek bağımlılık yapma potansiyelleri gerekse gebelikteki teratojen etkileri bakımından bilgili ve bilinçli olmaları gerekir. Kadınların bu konularda bilgili olmaları yetiştirmekte oldukları çocukları bu maddelerin etkilerinden korumaları ve onları eğitmeleri bakımından da önemlidir. Endüstride bu tür ürünleri kullanan atölye ve fabrikaların insanların toplu yaşadığı bölgelerden uzakta ve çevıeye zarar vermeyecek şekilde kurulması, toplu yaşam alanları içinde olanlar için ise gerekli tedbirleri alması ve düzenli olarak denetlenmesi gerekir. Bu tip atölyelerin ve bunların çevreye bıraktıkları boş boya kutusu vb. gibi atık veya çöplerinin çocuk ve ergenler için kötüye kullanım kaynağı teşkil ettiği göz ardı edilmemelidir.
Amerika Birleşik Devleri’nde yapılan bir araştırma yılda yaklaşık 12 bin gebe kadının uçucuları kötüye kullandığını veya uçucuya maruz kaldığım ortaya koymuştur .
Doğum öncesi uçucu kötüye kullananlarda doğum sonrasında neonatal depresyon sık gözlenen bir durumdur. Bunların bazılannm ciddi teratojenik etkiye sahip olduğu uzun yıllardan beri bilinmektedir. Gebeliği döneminde toluen kötüye kullanan annelerden doğan bebeklerde konjenital serebellar ataksi gözlenmiştir.
Uçucu solventleri kötüye kullanan gebelerden doğan bebekler için fetal alkol sendromuna benzer şekilde mikrosefali, kraniofasial anomaliteler ve gelişmede yavaşlama ile karakterize “fetal solvent sendromu” tanımlanmıştır. Uçucu solvent kullanan gebelerden doğan bebeklerde yarık damak görülmüştür.
Ayrıca anne karnında toluene maruz kalan bebekler de büyüme ve gelişmede yavaşlama, çocukluk döneminde kognitif işlevler, konuşma ve motor becerilerde yaşıtlarına göre gerilik ortaya çıkmaktadır. Benzin koklayarak kötüye kullanan annelerin doğan bebeklerde ciddi mental retardasyon, hipotoni ve mikrosefali rapor edilmiştir. Gebelikte uçucu solvente maruziyet ile preeklempsi arasında ilişki bulunmuştur. Anne karnında toluene maruz kalma ile renal tübüler asidoz gelişen bir yenidoğan olgusu da rapor edilmiştir. Gebelik esnasında uçucu kötüye kullanımı ile fetal malformasyonlar arasmda anlamlı ilişkiye işaret eden meta-analiz ve prospektif kontrollü çalışma sonuçları yayımlanmıştır.